Adel, edel, nobel
Wanneer ik het over de adel heb associeer ik die altijd met de maffia. Vreemd, niet? Want adel, edel en nobel duiden op goede kwaliteiten, iets hoogs, terwijl we van de maffia nou niet bepaald vrolijk worden. Toch zijn de origines, principes en achtergronden nauw verwant. Een Heer heeft een groep gewapende mannen om zich heen die het volk in zijn buurt beschermt tegen andere Heren met hun gewapende bendes. Dat volk betaalt daarvoor een prijs, bijvoorbeeld belasting. Wanneer het volk die prijs niet wil betalen wordt het wapenbezit gebruikt om druk uit te oefenen. Een maffiabaas doet hetzelfde. Het principe ontstond in de middeleeuwen en we noemen het feodaal: “onder het gezag van de adel”. Veel land was eigendom van de kerk; de gewapende bendes bewaarden de orde en inden belastingen. Van dat geld werden kastelen en kerken gebouwd.
Oorspronkelijk ging het om het bezit van land en de bewoners daarvan, vnl boeren. Bij de maffia wordt het principe verbreed en kan de relatie bescherming-macht-uitbuiting zich naar alles uitbreiden. Onze moderne rechtsstaat volgt ook zo’n principe, het volk, wij, betalen belasting zodat de machthebbers de politie en het leger kunnen betalen die ons moeten beschermen. Het grote verschil is, of zou moeten zijn, dat in de moderne rechtsstaat het systeem dienstbaar is aan het volk en opereert binnen strikte regels.
Recente studies tonen aan wat weinig mensen beseffen: grootgrondbezit is nog steeds een buitengewoon elitaire aangelegenheid. In het VK bezit 1% van de bevolking 50% van het land, en van die 1% is het merendeel aristocratie (1). In Nederland is de situatie wel heel anders, de staat is de grootste landeigenaar. De adel en de met name de koning bezitten maar betrekkelijk weinig land. Twee derde van ons land is totaal versnipperd (2).
Inmiddels reist de vraag: hoe kwam het dat land eigendom werd van bepaalde personen of groepen? Dan moeten we terug gaan naar de opkomst van de stad-staten, het begin van de beschaving zo’n kleine tienduizend jaar geleden. Net als adel heeft beschaving een positieve klank. Maar in werkelijkheid is het een systeem van het centraliseren van macht in een persoon of een kleine groep, het uitbuiten en onderdrukken van de rest van het volk, een steeds verder toenemende ongelijkheid gepaard met enorme en vaak gruwelijke excessen. Er zijn zeker heersers geweest die hun macht gebruikt hebben voor de verbetering van de levensomstandigheden van het volk. De renaissance, de verlichting, de industriële revolutie en de democratie hebben het feodale systeem verdrongen. En uiteindelijk zal de “lange mars der emancipatie” tot euforie alom leiden.
Vandaag 24 februari 2021 een artikel in de Volkskrant over grondgrondbezit van de adel: “De Nederlandse adel verloor de afgelopen eeuw veel grond, vaak landgoederen met kasteel. Toch drongen zo’n dertig families nog door tot de Volkskrant Top 300 Grootgrondbezitters.”
- Rob Evans, Half of England is owned by less than 1% of the population, The Guardian 17/4/2019.
- Marc van Dinther, Van wie is de grond in Nederland?, De Volkskrant 20/11/2020.
- W.F. Wertheim, De lange mars der emancipatie. Van Gennep, Amsterdam 1977.
Klimaat en corona
